Hue comparto iste articlo de Pablo Domínguez Gregorio, investigador y profesor d’a Universitat Autònoma de Barcelona (eco.anthropologies@gmail.com) publicau en o numero 21 d’a Revista Sobiranía Alimentaria Biodiversidat y Culturas.
Quan en o nuestro país somos veyendo que os sistemas tradicionals de chestión d’os biens comuns han sufriu y siguen sufrindo una presión fuerte ta continar existindo, queremos presentar en iste escrito a valor y l’intrés de rescatar-los, conservar-los y desembolicar-los, presentando l’agdal, un sistema tradicional de chestión d’os biens naturals que persiste dende fa sieglos y mesmo milenios por tot o norte d’Africa.
L’agdal pastoril, en termins estrictament agronomicos, ye a prohibición estacional ta acceder a un espacio u recurso pastoril, una mena de barbecho ta asegurar un descanso minimo a os recursos renovables. Manimenos, leva asociau un maneo comunal y una conoixencia d’o territorio que le da una enorme valor. En iste articlo se presienta o funcionamiento y as caracteristicas de l’agdal d’o Yagur, concretament a partir d’investigacions realizadas con a población Ait Ikis.
Vivir y producir en condicions de montanya
![[cml_meya_alt itz='837']Situación d'a zona d'estudeo. [Imachen: Revista SABC][/cml_meya_alt]](http://mallata.com/wp-content/uploads/2015/09/mapa_agdal-225x300.jpg)
Situación d’a zona d’estudeo. [Imachen: Revista SABC]
O Yagur ye un territorio pastoril d’arredol de 70 km² situau entre 2 000 y 3 600 m d’altitut situada en l’alta val d’o Zat a solament 50 km de Marrakech. Ye un territorio de propiedat colectiva d’una gran parte d’a tribu (kabila) Mesioua, d’a quala fan parte os Ait Ikis, una población amazig/bereber transuante componida por unas 700 personas. Entre as poblacions d’a val d’o Zat, encara que l’actividat economica tiende a desembolicar en quantas adrezas y se troba en una fase de creixent diversificación, l’agro-silvo-pastoralismo constituye l’actividat basica ta amán d’o 75 % d’os suyos habitants. En o caso concreto d’os Ait Ikis, o sistema de subsistencia se basa mas que mas en os cereals (trigo, panizo y hordio), o bestiar y una chicota producción arborícola de figueras, oliveras, almendreras… Una parte d’istes productos ye destinada a l’autoconsumo, prencipalment aquells d’orichen agricola pus a montanya atlasica ye licherament deficitaria en iste aspecto. Ye excedentaria en producción animal, a mayor parte d’a quala ye vendida a cambeo de mas productos agricolas provenients prencipalment d’os grans plans cerealicolas de l’Haouz y o Sous, asinas como de productos manufacturaus en as grans urbes industrials d’o país. Fueras d’as nueces y qualques nuevos arbols frutals de renta (por eixemplo, mazaneras) que s’empecipian a implantar china chana, o bestiar ye o producto prencipal si nos referimos a la posibilidat de transformación monetaria. Isto ye relacionau con o potencial d’a bioecolochía montanyesa asinas como a creixent demanda de carnes royas d’as ciudatz y en especial d’a creixent gran urbe turistica de Marrakech. Manimenos, a causa d’a insuficiencia d’os suyos ingresos agro-pastorils ta aumentar o suyo ran de vida u mesmo subsistir en os malos anyos, as familias labradoras son obligadas a buscar atras retribucions exteriors, particularment en o periodo no agricola, en actividatz como electrificación, treballos agricolas estacionals en a llanura de l’Haouz u d’o Sous u atros treballos en a ciudat. Unatra parte d’os ingresos complementarios provienen d’as remesas de diners de familiars emigraus a Marrakech, a atras grans ciudatz de Marruecos, a o Sahara occidental u mesmo a Europa. A busca d’ingresos extras t’a producción familiar ye agravando a división de treballo hombre-muller. Amás d’encargar-se-ne d’a mayoría d’os quefers domesticos, d’o cudiau constant d’os bovidos, d’o suyo muigo diario, d’o desherbache d’os campos de cereal u d’o suministro d’augua y lenya de cada fogar, hue ye posible veyer a mullers fendo mesmo de pastoras a veces, pus os suyos hombres, fillos u primos han emigrau, chenerando-les unas cargas de treballo encara mas inchents y desiguals. Como as atras poblacions de l’Alto Atlas de Marrakech, a d’os Ait Ikis ye constituida por un campesinado semisedentario u transuant organizau en chicotz y diferents grupos socials que encaixan en colectivos cada vez mayors a la traza d’un chugo de monyas rusas.
Agdal: Pensar en común
Os Ait Ikis definen os suyos regles de chestión d’os suyos biens naturals comuns, como o tiempo d’uso, o espacio, a prohibición, o tipo de sanción en caso de transgresión d’os regles, os redolins de vichilancia, os miembros con dreito, etc. Todas istas decisions s’adoptan en o sino de l’asembleya tribal d’a jmaa, componida solo que por os hombres cabeza de familia de cada fogar, que con a suya voz y voto represientan a cada familia. Encara que en qualques casos ye posible que previament en o sino de cada fogar haiga existiu una discusión interna, prencipalment se da entre os varones adultos d’a casa, ni os chovens ni as mullers tienen participación en la toma de decisions.
Un sistema interconectado
En iste contexto, en o Yagur queda prohibiu pastorear mientras aproximadament tres meses dende o 28 de marzo, coincidindo con a primavera local, permitindo a florada, a fecundación, a producción de simients nuevas y a reconstitución d’as reservas d’especies vechetals, precisament, entre o periodo mas sensible d’o suyo creiximiento. Isto asegura la continuidat de l’actividat pastoril y d’a cadena alimentaria, asinas como un reparto relativament equitativo d’os recursos en propiedat comuna, pus s’accede a o mesmo tiempo a os pastos con o numero d’animals que cada familia sía capaz de mantener por ella mesma.
![[cml_meya_alt itz='838']Familia d'un poblau contiguo a o Yagur [Imachen: Revista SABC][/cml_meya_alt]](http://mallata.com/wp-content/uploads/2015/09/familia-yagur-300x167.jpg)
Familia d’un poblau contiguo a o Yagur [Imachen: Revista SABC]
Una semana dimpués d’a obridura de l’agdal, s’evalúa la carga pastoril sobre o Yagur ta contino distribuir equitativament a resta d’as suyas cabezas de bestiar sobre atros territorios d’uso común d’os Mesioua como o tisiyyi, l’iferwan, l’ourgouz u o tamsliyout. Istes son utilizaus tanto de forma libre, como sozmetendo-los a reglamentacions agdal. En qualsiquier caso, por a gran extensión y razons practicas d’acceso, a obridura de l’agdal d’o Yagur, determina a d’atros feners de verano vecins. Ye dicir, l’agdal d’o Yagur “manda” asinas, en o pastoreo d’os Mesioui de montanya. Ye a clau mayestra d’o sistema. De feito, a parola “yagur” significa en tachelhit (luenga local) “mas gran que”, sin dubda en referencia a la important extensión d’iste territorio chestionau como agdal, en relación con atros d’a zona, pero tamién a la suya importancia microcheopolitica en a toma de decisions d’a chestión d’o conchunto d’o territorio Mesioui. Sía como sía en realidat, l’agdal d’o Yagur ye un entre os cients d’agdals d’a rechión, que permiten asegurar a mayor sostenibilidat y maximización d’a productividat de forma autonoma y que concierne a milars de personas.
Aprendizaches de l’agdal t’a sobiranía alimentaria
L’agdal, se presienta como una pieza fundamental d’ista economía agro-silvo-pastoril. En termins productivos, o Yagur chestionau por iste sistema puede contribuir dica en un 41 % a l’alimentación d’as ovellas, 27 % d’as crabas y a o 16 % d’os bovins. Encara mas important ye que ista aportación forrachera plega enmeyo d’o verano norteafricano, quan os atros feners mas baixos son ya muit secos permitindo a supervivencia y mesmo l’engorde d’os animals. En termins economicos s’ha visto que suposa quasi o 20 % d’o producto interior bruto d’as comunidatz usuarias d’os Ait Ikis. Y, como hemos visto, a chestión en agdal ye por tanto esencial en termins no solament de maximización productiva, sino funcional, pus determina una gran parte d’a resta d’o sistema agro-economico que constituye hue amán de tres quatrenas partes d’a economía y por tanto d’a continuidat d’a cadena alimentaria.
Ye por tot ixo que no ha d’estar ignorada una institución local tant important. A modo de conclusión, me fería goyo abanzar pus, que podría estar muit interesant explorar nuevas posibilidatz de l’agdal baixo o prisma d’as nuevas aproximacions a o maneo d’os comuns, y d’a promoción de l’agricultura sostenible, ecolochica y/u de calidat, que ye hue en progresión en o mundo entero.