Escribo istas letras rodiada de piedras que acumulan más historia que no polvo, que amagan a sudor d’as personas que habitoron iste puesto antes que no plegasenos nusotros, y que conservan argüellosas unas rayas que indicaban o numero de pacas de palla que feban ixe anyo. Lo construyoron y plenoron de vida aprofitando tot lo posible os recursos que les ufriba o territorio, siempre de forma sostenible. Siempre posando devant a casa antes que no os humans.
Hue quiero charratz-tos de una parola feita de piedras que mormostian falordias que han sentiu dende fa sieglos. Falordias, que igual como os emplegos que l’han dau a iste espacio, han cambeau con o paso d’o tiempo. Me trobo d’entre unas paretz que han sentiu charradas sobre apanyar casorios, de cazatas de lupos, historias de chent que marcho y nunca no i tornó, y que agora sienten os chilos y risos d’a mía filla.
As cosas han cambiau muito en muit poco tiempo.
Istas paretz que hue s’han tornau en casa mia, han estau dica fa bien poco a casa d’os aperos de labranza, d’o trillo, d’as gallinas, d’o feno… As suyas puertas han presenciau diferents hortals y han visto trillar a quantas cheneracions. A ormino me pregunto cuántas variedatz diferents de plantas habrán creixiu en ista tierra que yo piso, qué animals s’habrán alimentau d’ellas y mesmo soneo con a posibilidat de trobar-ie bel día bella simient intacta que por razons extranyas haiga preferiu no medrar, no evolucionar, y remanir queda pa cutio dica que unas mans la recullan y tornen a sembrar-la y tornar a fuerza d’a suya chenetica a la tierra.
A borda.
Ixe espacio unico,
ixa parola machica comuna a totz os territorios pirinencos. Tant present en o nuestro vocabulario como desconoixida ye a suya importancia en a conservación d’una cultura en extinción, d’un paisache en desaparición.
Carlos Ferrer diz d’ellas en o suyo Diccionario de Pascología, que “normalmente eran construcciones de piedra de dos plantas con tejado de pizarra: en la planta alta se almacenaba el heno y se guardaban los aperos de siega y henificación y en la planta baja se ubicaba el ganado. Un sistema de bordas permitía tener el ganado fuera del pueblo e irlo trasladando de una a otra para pastar, fertilizar y estercolar los prados y, en invierno, consumir el heno almacenado. Como principal inconveniente del sistema estaba la necesidad de acceder a las bordas desde el pueblo, cuestión que resultaba complicada cuando caían grandes nevadas. El origen de la palabra borda parece estar en el francés bordé referido a un terreno cercado”.
Un sistema que cosiraba plantas, animals y mesmo personas en un tiempo en o que no se podeba entender l’agricultura sin a cría de bestiar, y vice-versa. Pensau en a rotación organizada. Agora charramos de pastoreo Voisin, custodia d’o territorio, compost, conservación paisachistica. Antes lo clamaban vida. Asinas, sin más. Libre de plasticos, d’adhitivos y prou que d’OMG.
As bordas yeran a base que guarenciaba a sostenibilidat ambiental, social y economica d’una sociedat asentada en un territorio de dificil orografía y pior orache. Y son, sin garra dubda un patrimonio a conservar pa poder guarenciar un futuro rural sostenible a istas tierras pirinencas. Un ecosistema de bordas, un sistema ‘eco’ de bordas.