En o parque que bi ha chunto a casa nuestra, y a o que da a finestra d’a cambra an treballo, ye facil veyer esquirgüelos. De cabo ta quan, mientras me miro absorta en bella ideya por a finestra y a mía mirada se crucea con bel d’istos roedors, me quedo mirando-me fito fito o suyo incansable movimiento, tant seguras por as tallas estreitas d’os arbols. A ormino me pregunto si ellas tamién tendrán memoria colectiva, si compartirán historias d’os suyos ancestros, y quántas cheneracions dezaga podrán remontar-se.
Suposo que, si compartisen a memoria familiar, ista no podría viachiar guaires anyos entazaga, más que maás por o poco tiempo que viven os esquirgüelos. Asinas que no creigo que garra esquirgüelo haiga escuitau nunca garra historia que tenese como protagonista a Eleuteria. Pero a yo me fa goyo fantasiar con a ideya que sí, y que quan as sorprendo, en realidat son aacucutando por a mía finestra pa mirar qué femos, y dimpués, en chuntar-se con atros esquirgüelos, alparciar entre ellas “para cuenta, qué cosetas fan, ¡si los veyese Eleuteria!”
Y, a verdat, ye que tamién m’imachino con freqüencia a Eleuteria acucutando por a nuestra finestra y fendo-se una rialleta en veyer a lavadora enchegada, u en veyer-nos mientras horas treballando apegaus a unas pantallas, en cuenta de partindo-nos o esquinazo trillando. Tamién debe extranyar-le ixa curiosa maquina que tenemos en o porche y que chenera calor que circula por o sulero en o preto de l’hibierno.
Cuento que, con tot y as cosetas raras que femos y que han amillorau a nuestra vida como especie en un tiempo record, a risa que veigo en a suya cara se debe a que ella, si nos veyese, sentiría felicidat plena. Y encara que, sin dubda, ha de resultar-le extranyo que vivamos en una borda, que mientras a suya vida estió fogar de gallinas y de pacas de palla, creigo que pocas cosetas la ferían mas feliz que veyer que a vida en o suyo lugar sigue, en parte gracias a ella.
Podría decir-se que Eleuteria tenió mala suerte. Porque naixió en una epoca en a quala vivir yera mas duro que no agora, más que más en estando muller y rural. Yo conoixié a mayoría d’historias que se d’ella en l’ecuador d’o mío embarazo, quan o mío cuerpo yera baixo as ordens d’un carrusel d’hormonas, y no podié privar plorar a muerte d’os suyos fillos, sentir a dolor d’o suyo vientre estricallau, d’os suyos brazos vuedos, os escalofríos d’o suyo utero en o mío. Quan a mía filla naixió, comprendié que, d’haber naixiu en unatra epoca, yo podría haber estau ella.
Antes que no morise, a suya vida y a suya memoria quedoron replegadas en un beroyo libro titulau “Ajedrezado jaqués: la tradición oral del Piedemonte de Oroel según Eleuteria Blasco Ara”. Y a partir d’as suyas parolas transcritas, fui conoixendo-la cinga lanzanga. Dimpués sabié d’os suyos abortos y de totz dos fillos que naixioron vivos y qualas fuesas se devantan en o fosal nuevo como discretos monts, sin lapida, resistindo-se a cayer en un ixuplido imposau. Nusotros nos convertiemos en os descendents d’a suya saga uerfana de prole y acabamos vivindo en a borda que devantoron os devantpasaus d’Eleuteria, y que dimpués enamploron os brazos d’o suyo hombre, emparentados con os d’o mío.
A suya vida estió dura dende antes de no naixer. Porque antes de no plegar en iste mundo, o suyo pai morió de tifus, tasament quatro meses dimpués d’acomodar-se con su mai. Ista se tornó a casar dos vegadas. O suyo segundo hombre, a o que Eleuteria clamaba papa, murió quatro anyos mas tarde de neumonía y “de nuevo, a os seis anyos, mama se tornó a casar, ta quitar a casa entabant, con un de Navasilla, que me quereba muito pero que yo ya no lo clamaba ‘papa’ sino ‘tío’. Yera o tío Domingo. Asinas que ya pueden veyer qué panorama tenebanos…” Contaba Eleuteria en o libro.
Eleuteria no tenió chirmans, y os fillos que naixioron duroron pocas horas en iste mundo. Pero tenió a o suyo sobrino Julián, fillo d’un chirmán d’o suyo hombre, que veniba totz os anyos a pasar o verano con ells y que cudió siempre d’ella como si estase su mai, y Eleuteria le querió como si estase o suyo fillo.
Os problemas d’Eleuteria yeran muit diferents d’os quals puedo tener yo, u a yo asinas se m’entrefa. Porque yera unatro tiempo, y atras circumstancias y, por tanto, distintas prioridatz. A suya prencipal preocupación yera trobar fereu ta una casa que pareixeba condenada a no trayer varones vivos a iste mundo. O suyo segundo problema yera estar muller.
Cuenta Eleuteria en o libro que replega o suyo testimonio, que en os tiempos de Franco l’alavez ministro d’Agricultura, ninvió una carta a todas as casas de Navasa “pa mirar si yeramos conformes con a suya traza de levar as cosetas d’o campo”. Encara que en realidat, no escribió a todas as casas sino a os hombres d’as casas d’o lugar. A carta que le plegó t’Aurelio, o suyo hombre, la respondió Eleuteria fendo-se pasar por ell. “Le dicié o que me pareixió mas sensato” contaba Eleuteria en o libro. De todas as casas d’o lugar, o Ministro solament respondió “agradeixiu” a la carta que heba ninviau Eleuteria y que no podió sinyar con o suyo nombre, por o feito d’estar muller.
A narración que fa Eleuteria en primera persona, y que replega Enrique Satué, prencipia asinas:
“Me digo Eleuteria Blasco Ara y naixié de Navasa o 18 d’abril de 1922, asinas que tiengo quasi novanta anyos.
Iste sinyor se diz Enrique, ye hombre d’a mía sobrina Teresa, choven d’o mío sobrino Julián y tiene intrés en que le conte as cosetas antigas d’iste lugar.
Ell diz que istas cosetas tienen muita valor, asinas que bell merito tendrán. M’explica que cal contar a os chovens o modo en que se viviba antes ta que valoren lo muito que tenemos bueno y no lo deixen perder.
En fin, no sé qué saldrá de tot isto.”
Quan lo releigo pienso que, en bella forma, de tot isto hemos saliu nusotros, que leyemos y releyemos as suyas parolas, y charramos a ormino d’Eleuteria. Creigo, que si Eleuteria podese veyer-nos por o veire, se dibuixaría una felicidat infinita en a suya alma quan veyese a Treseta, a suya sobrina-bisnieta, a caganiedos d’un lugar de poco mas de quaranta habitants, en qualas carreras reinan os risos d’os diez ninos que i viven. Una nina que imple de vida ista borda gracias a ella y a la quala le amostraremos, con tot o cariño y respecto enta qui metioron istas piedras y treballoron istas tierras, todas as cosetas que aprendiemos d’Eleuteria, ta que no se pierdan. Y mientres, seguiremos acucutando a os esquirgüelos, fantasiando con que ellas tamién contan cosetas d’Eleuteria.
Compártelo:
- Click to share on Facebook (Opens in new window)
- Click to share on Twitter (Opens in new window)
- Click to share on Telegram (Opens in new window)
- Click to share on WhatsApp (Opens in new window)
- Click to share on LinkedIn (Opens in new window)
- Click to share on Pinterest (Opens in new window)
- Click to share on Reddit (Opens in new window)
- Click to share on Tumblr (Opens in new window)
- Click to share on Skype (Opens in new window)
- Click to print (Opens in new window)