Articlo publicau o 21 d’aviento de 2016 en o Blog d’o Ret Scientifico Remedia.
Fa poco estié visitando o Parque Nacional de Cabañeros, una muestra d’a defesa y a selva mediterrania. Allí, en metat d’a defesa, una se plega a ixuplidar que ye en Ciudad Real y se transporta t’o Serengeti entre que a vista se pierde seguindo a pista a un d’os muitos ciervos que no aturan de pasar d’un costau a unatro. A defesa, a gran ixuplidada, ye o ecosistema humanizau mas sostenible d’o mundo. Un medio moldeau por uns rabanyos que agora tienen viedau pisar ixa finca de Cabañeros a la quala un día dioron forma. A mía tornada a la realidat tenió puesto quan escuité a o educador ambiental decir que “aquí dinantes baixaban de cabanyera, y as canyadas reals soriana y segoviana pasan muit amán”. No podié privar activar-me de bote y boleyo y preguntar-le si ya no baixaban transuants t’as fincas proximas, a o que me respondió con una mirada extranyada, como si charrase de pantasmas, y d’a suya boca salió un “transuants? agora? Ixo fa muito que s’ha extinguiu”.
Qué pena! De verdat, qué pena que no sabamos recordar y que no sabamos valorar as cosetas buenas que encara tenemos, con a finalidat d’empentar-las y recuperar-las. O que mas me duele, ye que pareixe que ya dengún no recuerda aquellas imachens que se facioron virals a zaguers d’a pasada primavera, quan un rabanyo transuant, que yera fendo nueit amán d’a ciudat de Uesca, s’escapó sin desvelar o soneyo d’o suyo pastor y prenió a urbe. Aquellas ovellas no feban que o que levaban fendo dende feba sieglos: seguir o camín dica os pastos de verano. Manimenos, aquella imachen, curiosa pa la mayoría, se fació viral y sorprendió a qui daban por extinguida ista actividat.
En fa no guaire, en octubre, os rabanyos de cabanyera tornoron a estar protagonistas en totz os medios, ista vez por cruciar Madrit, y atrayioron a chents que s’amanoron a mirar-los pasar mientres meteban rumbo ent’os pastos d’hibierno.
En o Libro blanco de la Trashumancia, se define a mesma como “una forma d’actividat ganadera extensiva, consistent en o desplazamiento estacional d’o bestiar pa l’aproveitamiento alternativo d’a diversidat de feners en o momento optimo d’a suya producción, determinau iste por as caracteristicas fisicas y climaticas d’o territorio”. Iste sistema se leva practicando en a Peninsula Iberica dende fa 7.000 anyos (Cursach, 2003) y tiene un impacto muit positivo en o medio ambient, ya que, d’una man, en desplazar-se o bestiar en busca d’o suyo alimento, se reduz o consumo de piensos, con o que se minimiza o gasto de combustible (tanto en o transporte, como en a producción de l’alimento). D’atra, qualques estudeos replegan que en Espanya cada ovella transuant fa treslau diariament d’arredol de 5.000 simients y abona o terreno por o qual pasa con mas de 3 kg de fiemo, y, amás, cada vaca aporta qualques 50.000 simients y 30 kg de abono, a lo largo de 20 Km. diarios de recorriu. U, o que ye lo mesmo, cada rabanyo de 1.000 ovellas u de 100 vacas transuants dispersa mas de 150 millons de simients y 100 toneladas de fiemo, a lo largo de mas de 500 kilometros entre os suyos desplazamientos d’arredol d’un mes por as canyadas (Garzón, 2012).
Manimenos, ista actividat ye en decadencia, estando cada vez menos os rabanyos que se desplazan por a peninsula iberica imitando os movimientos que istas especies realizaban antes de no estar domesticadas. Seguntes una investigación realizada en a Universidat d’Alcalá sobre o estau d’a s cabanyeras en Lión, ista actividat amuestra una alta valor de sostenibilidat tanto en a dimensión ecolochica como en a productiva, a causa d’a conoixencia sobre os agroecosistemas d’os pastors transuants, que permite fer servir y mantener a productividat y a composición d’os pastos de montanya. Manimenos, dito estudeo conclui que istos pastos han sufierto un proceso d’abandono, con serios cambeos en a suya integridat y coderencia ecolochicas; “estando l’Administración qui ha chugau un paper important en iste proceso en empentar politicas agrarias d’intensificación y no emparando a trashumancia” (Velado y Gómez Sal, 2016).
En o Cuaderno de la Trashumancia nº 06: Pirineo Aragonés, s’apunta a que belunas d’as causas d’o “brutal descenso” d’a cabanyera entre o sieglo XX son relacionadas, d’una man con a “crisi cheneral d’a sociedat tradicional” y d’un atra con “problemas especificament pecuarios”. Sobre istos zaguers, se sinyala a propia producción, en haber estau considerada a transuancia por qualques tecnicos como “un estorbo pa optimizar os resultaus d’una explotación pecuaria racional”, alegando que os animals de cabanyera son sozmetius a “un rechimen alimenticio irregular” y que “o ciclo reproductor no puede adaptar-se pa proporcionar corders a o mercau quan iste los demanda”. Tamién s’indican problemas relacionaus con os pastos, como l’ausencia u escasez d’augua en qualques puertos de montanya, as malas comunicacions, ausencia de cubillars pa o bestiar, a desaparición que i habió entre uns anyos d’o bestiar equino, necesario en toda rotación d’os pastos; o choque con os intréses turisticos y os pres, entre atros. As “incomodidatz d’o viache trashumante” son unatra causa replegada, asinas como l’ausencia de pastors (Pallaruelo, 1992).
Sin dubda, l’abandono d’ista actividat se debe a multiples causas, pero o que ye claro ye que ha ocasionau “grieus conseqüencias ambientals como a desertización y a no recheneración d’o arbolau, que afectan, mas que mas, a especies tant sensibles como o lince iberico, l’aliga imperial, l’aliga perdicera, l’aliga blanca, a voleta, a avutarda, o sisón, l’aliga azul u a las arias d’hibernada de cientos de millons d’aus migradoras europeas, como milanos reals, grullas, avefrías, chorlitos, palomas torcaces, petirrojos, u currucas” (Cursach, 2003). En l’actualidat quedan pocas familias transuants, por o que resulta imprescindible empentar ista actividat pa, entre atras cosas, protecher os ecosistemas ibericos y mitigar os efectos d’o cambeo climatico.
REFERENCIAS
Cursach, B. (2003). Trashumancia: preservar una tradición milenaria. Conservación d’a Biodiversidat por meyo de practicas tradicionals. Ambienta: A revista d’o Ministerio de Meyo Ambient, (21), 59-66. Disponible en: http://www.mapama.gob.es/ministerio/pags/biblioteca/revistas/pdf_AM/AM_2003_21_59_65.pdf
Garzón, J. (2012). Importancia d’a trashumancia en Espanya pa conservar a diversidat biolochica en Europa y mitigar o cambeo climatico. Disponible en: http://www.pastos.es/pdf/adaptacion%20A O%20CAMBEO%20CLIMaICO%20POR MEYO DE%20A%20TRASHUMANCIA%2030.01.pdf
Ministerio de Meyo Ambient y Meyo Rural y Marino (2012). A trashumancia en Espanya. Libro blanco. Disponible en: http://www.pastos.es/pdf/libro%20BLANCO%20DE%20A%20TRASHUMANCIA.pdf
Pallaruelo, S. (1992). Quadernos d’a Trashumancia, nº0 6: Pireneu Aragonés. ICONA, Madrit. Disponible en: http://www.mapama.gob.es/es/desarrollo-rural/temas/politica-forestal/vias-pecuarias/num_1a o12_vias_pecuarias.aspx#pa0
Veilau Alonso, Y. y Gómez Sale, A. (2016). The current status of transhumance systems in the province of León (Spain), towards a multi-dimensional evaluation. In: Uptions Méditerranéennes, Série A, 116, p. 63-67. Disponible en: http://om.ciheam.org/om/pdf/a116/a116.pdf